O co tu chodzi i dlaczego to ważne?

W skrócie: pomiar natężenia oświetlenia (w luksach — lx) jest pomiarem fotometrycznym, a nie bezpośrednio „pomiarem elektrycznym” (napięcia/prądu). W praktyce oznacza to, że prawo nie nakłada automatycznego obowiązku posiadania świadectwa SEP ani uprawnień dozoru, żeby zrobić prawidłowy pomiar natężenia światła — za to wymaga stosowania norm i odpowiednich procedur oraz miernika wzorcowanego.

Czym jest natężenie oświetlenia — lux, a nie „prąd”

Natężenie oświetlenia (lx) opisuje, ile światła pada na powierzchnię. To wielkość fotometryczna — inne narzędzia i metody niż przy pomiarach elektrycznych. Fakt, że oprawa jest podłączona do sieci i „płynie prąd”, nie zmienia natury pomiaru: mierzymy światło, nie napięcie. Dlatego kompetencje wymagane do bezpiecznego wykonania pomiaru fotometrycznego różnią się od uprawnień do prac przy instalacji elektrycznej.

Lux vs lumeny vs temperatura barwowa — krótkie wyjaśnienie

Lumen to strumień świetlny emitowany przez źródło; lux to lumeny rozłożone na metr kwadratowy (co mierzy luksomierz); temperatura barwowa (K) to charakterystyka źródła światła — wszystkie te parametry mają znaczenie przy ocenie jakości oświetlenia.

Prawo i normy, które regulują oświetlenie w miejscu pracy

Obowiązek zapewnienia odpowiedniego oświetlenia leży po stronie pracodawcy — wynika to z przepisów BHP i kodeksu pracy; wyniki pomiarów porównujemy z wymaganiami norm (np. PN-EN 12464 dla miejsc pracy we wnętrzach). Organy takie jak Państwowa Inspekcja Sanitarna czy PIP kontrolują, czy pomiary zostały wykonane i udokumentowane.

Czy do wykonania pomiarów oświetlenia trzeba mieć świadectwo SEP lub „dozór”?

Krótka odpowiedź: nie jest to wymóg uniwersalny. Przepisy nie precyzują, że wyłącznie osoby z świadectwem SEP mają prawo wykonać pomiar natężenia oświetlenia — ważniejsza jest kompetencja osoby wykonującej pomiar, metoda pomiaru i użyty, prawidłowo wzorcowany sprzęt. W praktyce wiele firm z branży elektrycznej i BHP oferuje pomiary i posiada SEP, bo jednocześnie wykonuje prace instalacyjne — to jednak nie oznacza, że SEP jest konieczne wyłącznie do pomiaru luksów.

Różnica między pomiarem oświetlenia a pomiarami/robieniem prac przy instalacji elektrycznej

Jeżeli zadanie obejmuje prace przy instalacji (np. pomiary ochrony przeciwporażeniowej, pomiary rezystancji izolacji, modernizację opraw) — wtedy prawo i dobre praktyki wymagają uprawnień elektrycznych (SEP: eksploatacja D/E) i odpowiedniej odpowiedzialności. Sam pomiar natężenia światła to wykonanie pomiaru fotometrycznego — tu liczy się metoda i sprzęt, niekoniecznie świadectwo SEP.

Jakie warunki techniczne i dokumenty powinien mieć wykonawca pomiarów?

Kluczowe elementy, na które zwrócić uwagę przy zlecaniu pomiaru:

użycie luksomierza wzorcowanego / skalibrowanego (wzorcowanie wykonuje m.in. Główny Urząd Miar lub akredytowane laboratoria); dokument wzorcowania powinien być dołączony;
pomiar zgodny z obowiązującą normą (PN-EN 12464-1 lub inną odpowiednią dla typu oświetlenia), opis metodyki pomiaru i lokalizacji punktów pomiarowych;
czytelny protokół pomiarowy z datą, wskazaniem urządzenia (nr seryjny), warunkami pomiaru i wnioskami;
kompetencje wykonawcy: doświadczenie, znajomość normy, ewentualne ubezpieczenie działalności.

Wzorcowanie (kalibracja) luksomierza i protokół pomiarowy

Warto wymagać od wykonawcy zaświadczenia o wzorcowaniu/kalibracji urządzenia — Główny Urząd Miar i akredytowane laboratoria prowadzą wzorcowania luksomierzy; to gwarancja, że wyniki są porównywalne i wiarygodne. Bez tego wynik może być kwestionowany przy kontroli.

Przetargi i SIWZ — dlaczego niektóre zamówienia wymagają SEP (i kiedy to jest uzasadnione)

W praktyce zdarzają się zapisy w SIWZ, które wymagają od wykonawcy posiadania świadectw SEP nawet do prostych pomiarów oświetlenia. Takie wymagania muszą być jednak proporcjonalne i adekwatne do przedmiotu zamówienia — jeśli zamówienie dotyczy wyłącznie pomiarów fotometrycznych, narzucanie SEP (które dotyczy wykonywania prac przy urządzeniach elektroenergetycznych) może być nadmierne i wykluczające. Zamawiający powinien dbać o stosowność wymagań technicznych w dokumentacji przetargowej.

Krótki poradnik krok po kroku dla zamawiającego i wykonawcy pomiarów

Określ cel pomiarów (odbiór, kontrola okresowa, reklamacja, przegląd po modernizacji).
W SIWZ/szacunku żądaj: metody pomiaru zgodnej z normą (PN-EN 12464-1), opis urządzeń i dowód wzorcowania, przykładowy protokół.
Jeżeli zakres obejmuje prace przy instalacji — wymagaj SEP; jeżeli to tylko pomiar luxów — zamów kompetencje i wzorcowanie, niekoniecznie SEP.
Przyjmij protokół i sprawdź numery przyrządów oraz daty wzorcowania — bez nich wynik może zostać zakwestionowany przy kontroli.